HERMAN NOORDEGRAAF NEEMT AFSCHEID VAN TREFPUNT (Tijd&Taak 2016)
Herman Noordegraaf (1951) is emeritus hoogleraar voor diaconaat aan de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam en Groningen. Officieel is Herman al met pensioen maar op verzoek van de universiteit werkt hij op parttime basis nog enige tijd door. Hij is bestuurslid van de Banning Vereniging en voorzitter van het curatorium van de Banning Leergang. Voorts was hij tot voor kort voorzitter van het Trefpunt PvdA en levensovertuiging.
Door Evelien Polter
Na 23 jaar lid geweest te zijn van het Trefpunt PvdA en levensovertuiging, waarvan 19 jaar als voorzitter, neemt Herman Noordegraaf afscheid. Het Trefpunt is een inter-levensbeschouwelijke werkgroep die begin jaren tachtig is ingesteld door het partijbestuur.Het secretariaat van Trefpunt wordt verzorgd door de Banning Vereniging. Het Trefpunt is een orgaan van de PvdA en krijgt van de partij financiële ondersteuning. De bijeenkomsten zijn gericht op inhoudelijke gedachtevorming binnen de partij over actuele kwesties met het oog op advisering van de partij en de Kamerfracties. Daarbij wordt aandacht besteed aan morele aspecten en mensvisies die in discussies over politieke en maatschappelijke vraagstukken een rol spelen.
Waarom is het Trefpunt ontstaan?
Het Trefpunt PvdA en levensovertuiging is opgericht als opvolger van de levensbeschouwelijke werkverbanden binnen de partij. De Doorbraakgedachte hield onder meer in dat levensbeschouwing relevant is voor de sociaaldemocratie. Het heette lang Trefpunt van Socialisme en Levensbeschouwing, PvdA’ers van verschillende levensbeschouwingen en religies kwamen hier samen. Het Trefpunt is ontstaan om vanuit levensbeschouwelijke achtergronden een bijdrage te leveren aan de politieke oordeelsvorming in de PvdA. Voor de PvdA was het van belang om contact te hebben met protestanten, met rooms-katholieken en humanisten. Bij morele kwesties wordt vaak gedacht aan euthanasie en abortus (de zogeheten ‘ethische kwesties’). Maar rechtvaardige inkomens- en vermogensverhoudingen, het milieu en de visie op arbeid zijn allemaal ook morele kwesties. Eerste voorzitter van het Trefpunt was Harry de Lange, hij was actief in de Raad van Kerken. Als voorzitter probeerde hij in de PvdA aandacht te kweken voor levensbeschouwelijke vragen en belangrijke uitspraken van de Kerken. In het Trefpunt zaten verder mensen die een positie hadden in één van de kerkgenootschappen en in het Humanistisch Verbond.
Is er veel veranderd sinds het jaar dat je voorzitter werd?
De ontkerkelijking is enorm toegenomen. En sinds de jaren negentig zijn in het levensbeschouwelijk landschap veranderingen opgetreden, denk aan de opkomst van de islam en andere religies. Eén van de redenen dat we naar een transformatie van het Trefpunt willen, is dat het ons onvoldoende lukt om, die voor Nederland nieuwe religies, te betrekken bij het Trefpunt. De samenstelling van het bestuur werd te eenzijdig, het was vooral een protestantse aangelegenheid geworden. Er waren veel ouderen en onvoldoende jongeren. We spreken niet van opheffen van het Trefpunt maar van transformatie naar een netwerk PvdA en Levensovertuiging, om zo een nieuwe werkwijze mogelijk te maken. We vinden de bezinning op moraal en de fundering van waarden belangrijk. Het thema religie in de samenleving is echt veranderd door de hele discussie over de islam. Het gaat om de betekenis van religieuze organisaties in het publieke domein. Dat de PvdA erkent en waardeert dat levensbeschouwelijke organisaties, waaronder ook het Humanistisch Verbond en moskee-verenigingen in het publieke domein participeren. We wijzen dus een interpretatie van de scheiding tussen kerk en staat af waarbij religie uit de publieke ruimte wordt geweerd. Religie en levensbeschouwing zijn meer dan een privézaak.
Waarom is het Trefpunt nu ook nog belangrijk?
Zowel op het niveau van de instituties als op individueel niveau, denk bijvoorbeeld aan de discussie over de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (wmo), gaat het veelal in essentie over zingeving en moraal. Ouderen zouden volgens het huidige kabinet zo lang mogelijk thuis moeten wonen. Volgens de wmo moet de gemeente hiervoor zorgdragen. De gemeenten hebben deze zorgtaak, en de bezuiniging waartoe deze moet leiden, op zeer uiteenlopende manieren ingevuld. De discussie daarover wordt teveel gericht op procedures om bepaalde dingen te regelen terwijl inhoudelijke debatten te weinig plaatsvinden. Het Trefpunt kan in die discussie een rol spelen.
Hoe beoordeel jij de bijdrage van de Kerken aan bijvoorbeeld de armoedebestrijding?
Het zou geen taak van de Kerken moeten zijn om materiële hulpverlening te bieden. De grote winst van de Algemene Bijstandswet was destijds dat mensen recht kregen op een door de gemeenschap gegarandeerde bestaansbasis. Daarom zie ik in de voedselbanken een ‘noodzakelijk kwaad’, met grote waardering overigens voor de vrijwilligers die vaak uit de Kerken afkomstig zijn. Het moet ons pijn doen dat ze nodig zijn. De bestaansbasis voor mensen die langdurig van de bijstand afhankelijk zijn, is heel dun geworden. Als het gaat om een materiele bestaansbasis dan is het van groot belang voor de waardigheid van mensen dat ze niet afhankelijk zijn van gunsten. Mede door de Kerken is het armoedevraagstuk op de agenda gezet. Vanaf de jaren tachtig heb ik mogen deelnemen aan de anti-armoede beweging. Destijds is Melkert, toen hij Minister van Sociale Zaken was, gekomen met de beleidsnotitie ‘De andere kant van Nederland’. Vandaag is armoedebestrijding één van de belangrijke sociale kwesties.
Hoe beoordeel je de huidige politiek van de PvdA?
Ik ben zeker geen voorstander van aan de kant blijven staan en degenen die meedoen uitmaken voor verraders. Terecht is de PvdA een bestuurderspartij. Je bent bereid om vuile handen te maken. Je moet je ervan bewust zijn dat het compromissen zijn die gesloten worden. Je moet echter een oriëntatie hebben op bijvoorbeeld hoeveel gelijkheid je wilt nastreven. Die waardenoriëntatie zou wat mij betreft sterker uitgedragen moeten worden. Ik ben overigens niet voor een gesloten ideologie of een blauwdruk. Je moet op grond van je fundamentele oriëntatie in de praktijk van alle dag aan verbeteringen werken.
Wat ga je doen nu je geen voorzitter van het Trefpunt meer bent?
Op kerkelijk terrein heb ik landelijk verschillende bestuursfuncties en ik zit in de redactie van wetenschappelijke tijdschriften. Voorts zijn er de activiteiten in de Banning Vereniging. Bovendien werk ik sinds de jaren tachtig aan de geschiedschrijving van het religieus socialisme. Ik ben gepromoveerd op het leven en werk van Bart de Ligt, de rode dominee van begin 1900. De geschiedschrijving van de christen-socialisten, daar wil ik mee verder gaan.