In een goed gevulde Rode Hoed sprak Frans Timmermans de vierde Banning Lezing uit. Hij sprak over het belang van een vrije, weerbare samenleving, wat nodig is om dat voor elkaar te krijgen en een nieuw gevoel van gemeenschap.
Sinds 2018 wordt iedere twee jaar – gelijktijdig met de uitreiking van de Banning Prijs – de Banning Lezing uitgesproken in de Rode Hoed te Amsterdam. De lezing is een initiatief van de Banning Vereniging bedoeld om de discussie over waarden, levensovertuiging en sociaaldemocratie een nadere impuls te geven. De lezing is vernoemd jaar Willem Banning (1888-1971) en wordt uitgesproken op zijn geboortedag. Banning was als ‘rode dominee’ een van de grondleggers van het religieus geïnspireerde socialisme in Nederland en mede-oprichter van de Partij van de Arbeid in 1946. Als haar belangrijkste ideoloog gedurende de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw drukte Banning zijn stempel op de beginselprogramma’s van 1947 en 1959. Volgens Banning ging elk politiek handelen terug op achterliggende waarden en overtuigingen. In de naar hem vernoemde lezing wordt om het jaar een spreker uitgedaagd juist te reflecteren op de vraag wat hen aanzet tot politiek handelen.
Hieronder enkele fragmenten uit de lezing:
“Een nieuw gevoel van gemeenschap – of zo u wilt: nieuwe zingeving moet worden opgebouwd in het volle besef van onze onderlinge afhankelijkheid over grenzen heen, zowel landsgrenzen als etnische, culturele, sociale en maatschappelijke. Wat nu te veel als bron van verzwakking en zelfs bedreiging wordt gezien, moet als bron van kracht worden ervaren. In deze beweging zijn brede maatschappelijke organisaties belangrijk, maar is de overheid essentieel. Een overheid die na twintig jaar schuifelend terugtreden, weer zekerheid kan garanderen en de belofte van vooruitgang kan herstellen. Het is altijd de opdracht van de sociaal-democratie geweest om de voedingsbodem voor extreme ideologieën weg te nemen en een alternatief te bieden dat mensen kon weghouden van de verlokkingen van de onvrijheid die politici op de flanken boden. Je kunt pas vrij zijn, als je verzekerd bent van een fatsoenlijk bestaan. Of zoals Harry Jekkers zong: “wat is nou die vrijheid, zonder huis, zonder baan?” Een baan waarvan je kunt leven, een dak boven je hoofd en toegang tot goede zorg en onderwijs.”
“Het is ook vandaag van het allergrootste belang, of men nu gelovig is of niet, te erkennen dat een individu niks is zonder een gemeenschap, en dat een gemeenschap niks wordt als de leden niet als individu worden erkend en gerespecteerd. Radicale politieke bewegingen, wereldwijd en op onze stoep, hebben de neiging het individu ondergeschikt te maken aan de gemeenschap zoals zij haar definiëren. Voor Banning en de zijnen betekende doorbraak dat ook confessionelen een thuis konden vinden in de socialistische beweging en ook intellectuelen zich het lot van de minder bedeelden of achtergestelden konden aantrekken. In de context van vandaag betekent doorbraak dat we strijden tegen de bubbels en echokamers die een vals gevoel van gemeenschap geven en die juist de versterking van onze gemeenschap als geheel in de weg staan. Als we onze erflaters, waaronder Wim Banning recht willen doen, is de strijd voor deze doorbraak niet alleen een nobel streven, maar een noodzakelijke opdracht.”
“De afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden hoe onzeker het bestaan voor miljoenen Nederlanders is geworden. Vier op de tien werkenden is een onzekere werkende. Ze zijn onvoldoende beschermd als ze ziek worden of als hun opdrachtgever zonder werk zit. Hoe acuut die dreiging kan worden bleek tijdens de coronacrisis. In deze bodem van bestaansonzekerheid en ongelijkheid kunnen wantrouwen en onvrede woekeren. Nu de verdeeldheid zo sterk is gegroeid dat de boel niet langer bij elkaar te houden valt, zullen we de boel weer bij elkaar moeten brengen. Er is een grote sociale meerderheid aan mensen die elke dag opstaan om iets mooiers van dit land te maken. Onze samenleving staat voor grote uitdagingen die ons allemaal aangaan. En het land snakt naar antwoorden die ons allemaal aanspreken. Antwoorden die niet slechts een deelbelang bevoordelen, maar zekerheid en vooruitgang bieden aan de sociale meerderheid van ons land.”
“Pas als we onze samenleving zo inrichten dat iedereen kan en wil profiteren van onze collectieve voorzieningen, zal er breed bereidheid zijn daar financieel aan bij te dragen. Dat betekent dat we moeten kiezen voor kwaliteit en collectiviteit. Want voorzieningen voor enkel de armen zijn doorgaans armoedige voorzieningen. En beleid gericht op alleen de minstbedeelden, ondergraaft het draagvlak voor dat beleid. We zullen solidariteit moeten organiseren. Niet alleen uit moreel plichtsbesef, maar ook uit weloverwogen eigenbelang. En dat betekent ook dat we kiezen voor een veel eerlijker fiscaal system dat de extreme scheefgroei tussen arbeid en kapitaal corrigeert in het voordeel van werkende mensen en mensen die geen werk kunnen vinden. Het is de grootste angst van rechtse partijen dat wij daarin slagen. En daarom zal rechts altijd proberen ons te verdelen. Als wij pleiten voor trotse volkshuisvesting voor iedereen, werpt rechts tegen dat wij hiermee de laagste inkomens benadelen. Als wij pleiten voor kinderopvang als publieke basisvoorziening, werpt rechts tegen dat de hoogste inkomens hier het meest van profiteren. En als wij pleiten voor eerlijk delen, dan kent rechts altijd wel een bakker of een fietsenmaker die op miraculeuze wijze wordt benadeeld door onze miljonairsbelasting.
“Een nieuw gevoel van gemeenschap is ook sterk gebaat bij het sturen van migratie zo dat de bevolkingsgroei geleidelijk plaatsvindt, nut en noodzaak van arbeids- en studiemigratie op basis van nationaal belang wordt geregisseerd en mensen die vluchten voor oorlog en geweld in Europa en Nederland nog een veilige haven vinden.In veel geïndustrialiseerde landen is de demografische ontwikkeling een punt van zorg. Nederland kampt met een specifieke uitdaging: ons economische succes schept meer werk dan de bevolking aankan en trekt daarom meer migranten aan dan kunnen worden ingepast op een manier die iedereen letterlijk en figuurlijk de ruimte geeft. Zoals het rapport van de staatscommissie aangeeft: onze demografische ontwikkeling behoeft politieke sturing. Van politieke partijen mag worden gevraagd dat zij het probleem in volle omvang onder ogen zien. Dat betekent dat links niet mag wegkijken van de vragen rondom asiel, en rechts niet mag wegkijken van de problemen rondom arbeidsmigratie.”
Veel aandacht in de lezing ging naar de oorlog in Oekraïne en Poetin. Op een paar uur vliegen van Nederland woedt een gruwelijke loopgravenoorlog, gestart door een dictator die niet zal stoppen als hij niet gestopt wordt. En overal in Europa winnen ‘eigen volk eerst’ nationalisten aan invloed en macht. Het is van groot belang om zowel een tegenoffensief te voeren om die bewegingen de wind uit de zeilen te halen als om de voedingsbodem ervan te adresseren. Alleen zo kunnen we onze samenlevingen weerbaar maken tegen angst en verdeeldheid. Slagen we daar niet in, geven we toe aan onverschilligheid en angst, dan spelen we de dictator in het oosten in de kaart en zetten we de toekomst van Europa fundamenteel op het spel.
“Soms heb je de vrijheid om te kiezen of je aan een bepaalde kant wil gaan staan. Soms sta je vanzelf aan een kant, omdat je weet dat je anders weleens de volgende zou kunnen zijn die aan de beurt komt. Dit is nu het geval. Poetin zal niet stoppen zolang hij denkt dat er nog wat te halen valt. Daarom mag hij niet slagen in Oekraïne en moeten wij Oekraïne steunen zo lang als nodig en met de middelen die nodig zijn. Daarom ook zullen we onze samenleving weerbaar moeten maken tegen het gif van de ultranationalisten, die willen heersen door te verdelen en wier eenmaal geschapen verdeeldheid ons zal verzwakken en Poetin in de kaart zal spelen. We mogen niet toegeven aan onverschilligheid, niet verlamd raken door angst, daar is geen enkele reden voor. Wij zijn mits eensgezind en doelgericht goed in staat om de dreiging van Poetin het hoofd te bieden. Om Cruyff te parafraseren: Poetin kan niet van ons winnen, maar we kunnen wel van hem verliezen. Het is dan wel onze eigen schuld. En dat mogen we nooit laten gebeuren.”
De volledige lezing kunt u hier teruglezen. Als u de avond terug wil kijken kan dat via deze link.