Waarden als bouwstenen voor visie
De discussie over de toekomstige vorm van de samenwerking van GroenLinks en de PvdA is onlosmakelijk verbonden met de discussies over de inhoud en onderliggende waarden. Logischerwijs hebben hierover bij ons als Banning Vereniging gesprekken plaatsgevonden in de afgelopen periode, zowel binnen het bestuur en met onze leden. Wij willen de uitkomsten van onze gesprekken graag delen.
De naamgever van onze vereniging, Willem Banning, medeoprichter van de PvdA, liet zien dat wij in een traditie staan die erop uit is om een breder draagvlak in de samenleving te zoeken voor nuchtere sociaaldemocratische vooruitgangspolitiek. Dat betekende op zoek gaan naar wat in alle bestaande verscheidenheid verbindend zou kunnen zijn. Wij zijn ervan overtuigd, dat er op het niveau van fundamentele waarden een veel breder onderling begrip te vinden is binnen onze samenleving dan het nu soms lijkt. Om daadwerkelijk overtuigend te zijn moeten onze analyze en visie op orde zijn, maar er moet ook een overtuigende waardenoriëntatie kunnen worden overlegd. Welke fundamentele waarden liggen er nu aan de door ons beoogde samenleving ten grondslag? Welke beelden van het goede leven spelen daarin mee?
Als belangrijkste principe kwam uit onze gesprekken: ‘iedereen moet kunnen meedoen’ en dit vertaalt zich in waarden als vrijheid (in verbondenheid en verscheidenheid), rechtvaardigheid en veiligheid. Juist in een discussie over beginselen is het goed om na te denken over de diepste kern. Voor ons is dat een mensbeeld waarin ieder die als mens geboren wordt een eigen waardigheid bezit, inclusief de kwetsbaarsten en meest afhankelijken. Deze menselijk waardigheid is in onze optiek heilig, als waarborg tegen welke vorm van instrumentalisering dan ook.
Vrijheid in Verbondenheid & Verscheidenheid
Een uitwerking hiervan heeft altijd spanningsvelden. Een bekende is dat tussen individu en gemeenschap. Persoonlijke vrijheid behoort tot de hoogste goederen in de door ons na te streven ‘vrije samenleving’. Deze vrijheid wordt echter wel begrensd door diverse vormen van verbondenheid. Wij gaan ervan uit dat een mens altijd geboren wordt en leeft in relatie tot anderen en in relatie tot een omgeving (sociaal en ecologisch). Bij blijkende competenties betekent dit dat een mens als deelnemer aan de samenleving ook een zekere mate van verantwoordelijkheid draagt, niet alleen voor het eigen leven, maar ook voor het welzijn van anderen en van het geheel, in de samenlevingskringen rondom hem of haar heen.
Wij waarderen de manier waarop mensen zich kunnen verenigen om bepaalde doelstellingen in hun leven of voor de samenleving te realiseren. Wat dat betreft gaan wij er niet vanuit dat alleen individuele ontplooiing en overheidsacteren de beoogde samenleving opleveren. Echter dient wel de vrijwilligheid van deelname voor ieder gegarandeerd te zijn. Men moet wat dat betreft in vrijheid van geloof, identiteit, opvattingen of voorkeuren kunnen veranderen of zich kunnen distantiëren, zonder ongerechtvaardigde nadelige gevolgen. In die zin gaan wij uit van vrijheid in verscheidenheid (diversiteit), ook als dat betekent dat er samen geleefd wordt met tamelijk excentrieke of zonderlinge uitingen. Wij kennen nu eenmaal in velerlei opzicht een plurale samenleving. Onderlinge verdraagzaamheid is dan ook binnen de Nederlandse samenleving de eeuwen door één van de dragende waarden geweest. Ook voor vandaag lijkt ons deze waarde van grote betekenis.
Tegelijk bestaat er ook een verbondenheid die niet vrijwillig genoemd kan worden. Waar het gaat om het geheel van een samenleving is het toch al gauw alleen een overheid die alle ingezetenen van rechten kan voorzien en het publieke belang kan behartigen.
Hoe dan ook neemt eenieder die in een land, een regio of gemeente woont, onderneemt of werkt deel aan de maatschappij en de politieke orde die daar heerst. Wij gaan ervan uit dat dat niet alleen rechten met zich meebrengt, maar ook plichten (verantwoordelijkheid dus).
Daarnaast is ons mensbeeld eveneens in die zin realistisch, dat uit persoonlijke vrijheid, niet alleen maar goedheid voortkomt. Wij vinden dat een overheid niet in het minst tot taak heeft om die dingen te doen, die nodig zijn om kwaad (geweld, onderdrukking, vervuiling etc.) te beteugelen en om te kunnen beschermen en te kunnen bewaren wat goed is (aan waarheid, rechtvaardigheid en schoonheid).
Verdelende Rechtvaardigheid
Een politieke beweging die uit is op het dichterbij brengen van een vrije, rechtvaardige en duurzame samenleving, is ondernemend en toekomstgericht. Dat is per definitie een progressieve partij. Maar vooruitgang is ook vaak het mantra geweest om veel kwetsbare maar waardevolle zaken stuk te laten gaan, zoals natuur of lokale gemeenschappen. Vooruitgangsgeloof en vooruitgangsdenken hebben ook geleid tot een ongezonde meritocratische cultuur, waardoor veel mensen op de grenzen van een gezond bestaan zijn gestuit. Ook hier willen wij waken voor valse tegenstellingen en uitgaan van een breed welvaartsbegrip.
Geluk wordt mede uitgemaakt door het feit dat ook anderen in jouw samenleving het goed genoeg hebben en dat de leefomgeving redelijk verzorgd wordt. Het rode deel van onze traditie is gebouwd op het streven om de materiële omstandigheden van mensen en groepen die er wat dat betreft slecht aan toe zijn, substantieel te verbeteren. Dat streven is geworteld in het algemeen belang. Juist in het personalistisch socialisme van iemand als Willem Banning ging dat gepaard met het idee van een bredere ontwikkeling, dus met bezinning op de vraag: wat maakt een leven nu goed? Dat kan toch niet alleen maar een eengezinswoning, een stukje vlees in de pan, een autootje voor de deur en af en toe een feestje zijn? Het is een zaak van verdelende rechtvaardigheid dat de samenleving zo georganiseerd is, dat niet alleen ondernemende en maximaal competente mensen de kans krijgen om rijk te worden, maar dat iedereen de kans krijgt fatsoenlijk zich naar het eigen potentiëel te kunnen ontwikkelen, medeverantwoordelijk te kunnen zijn en te kunnen meedoen binnen de samenleving waar hij of zij verblijft, woont en/of werkt. Hier is een nieuwe hedendaagse kapitalismekritiek op zijn plaats, op grond van de waarde ‘verdelende rechtvaardigheid’ met daarin vooral oog voor de zwakste en kwetsbaarste deelnemers aan de (wereld)samenleving.
Het gaat ons daarbij ook om ons groene profiel. Wij willen er vanuit gaan dat ook andere levensvormen dan de mens hun eigen intrinsieke waarde hebben. Ook hier gaat het om de rechtvaardigheid, ecologische rechtvaardigheid. De waarde van een veelvormig leven (biodiversiteit) op onze planeet is te lang ondergeschikt gemaakt aan economische groei. Beide dingen gaan samen: respect voor het leven op aarde, en het niet ruïneren van de planeet die ook de mensheid het leven geeft. Ook bij werken aan ecologische rechtvaardigheid gaat het om een te bewerken verbetering vanuit de huidige al zo verslechterde situatie. Onze ambitie zou (zeker in het welvarende en rijkere deel van de wereld) verder moeten strekken. Ook hier is het rechtvaardig dat de stekste schouders de zwaarste lasten dragen.
Veiligheid (met het oog op vrijheid en duurzame vrede)
Als iets het bestaan van een overheid legitimeert is het wel het haar in handen geven van het geweldsmonopolie, onder de belofte ‘de goeden te beschermen en de kwaden te beteugelen’ (vgl. uit de Bijbel: Romeinen 13).
Veiligheid bestaat natuurlijk niet alleen in het tegengaan van fysiek geweld, maar ook in de bescherming tegen andersoortige inbreuken op het goede en vreedzame leven en samenleven. Dat kan gaan over voedselveiligheid, rechtsbescherming, veiligheid op de werkvloer, bescherming tegen (natuur)rampen, volksgezondheid, verkeersveiligheid, criminaliteitsbestrijding, bescherming tegen armoede en honger, cultuurverwoesting, etc. Er is geen duurzame vrede of een werkelijk uit te leven vrijheid mogelijk, als er geen sprake is van bestendige veiligheid. Hierbij gaat het om beteugeling van kwaad en de effecten daarvan. Te denken is hierbij ook aan de geopolitieke onrust en de wereldwijde klimaatverandering.
Het zal gaan om een lange termijn inzet, die niet alleen nationale maar ook internationale inspanningen zal blijven vergen. In die zin verbinden we de waarde ‘veiligheid’ ook aan internationaliteit. De politieke beweging waaruit wij komen is mede geworteld in een traditie van internationale rechtvaardigheid en solidariteit. De wereld is te klein om niet in te zien, dat de interdependentie en de onderlinge verbondenheid zodanig is, dat het welzijn van de één, zeker op langere termijn, verbonden is met het welzijn van de ander, en zij samen weer verbonden met een stabiele duurzaamheid op ons aller planeet als levend ecosysteem.
Kortom: voor ons is veiligheid een hoge waarde, die in alle opzichten verbonden is met de twee voorgaande kernwaarden, namelijk die van ‘vrijheid in verbondenheid en verscheidenheid’ en die van ‘verdelende rechtvaardigheid gericht op sociale verbetering en verduurzaming’.
Verder lezen? Hieronder zijn de volledige stukken als pdf te lezen:
Bijlage 1: Het nut en de plaats van een fundamentele waardenoriëntatie voor een emancipatoire, duurzame sociaaldemocratie
Bijlage 2: Samen Vooruit met Visie (acht plaatjes om aan te werken)
Deze stukken zijn ook gedeeld met de PvdA & GroenLinks in het kader van het gesprek rondom Tijd voor solidariteit – een eerste aanzet voor een beginselprogramma.