Anne Kervers dacht dat ze economie moest begrijpen om verandering te kunnen bewerkstelligen. Na haar afstuderen ging ze werken bij de Triodos Bank om zich later weer te verbinden aan de universiteit, waar ze onderzoek doet naar een nieuw normatief kader voor financiële schulden. Omdat ze inmiddels meent dat burgerlijke ongehoorzaamheid het meest effectieve middel is om de klimaatcatastrofe zo veel mogelijk te beperken, is ze actief geworden bij Extinction Rebellion (XR). Waarom sloot ze zich aan? En pleegt de organisatie proportionele burgerlijke ongehoorzaamheid of roept XR op tot geweld? In een serie interviews voor Tijd&Taak interviewt Jochum Veenstra personen die botsen met jongere of oudere generaties en onderzoekt wat ze van elkaar kunnen leren.
Door Jochum Veenstra
Eén van de favoriete plekken in Nederland van Kervers is de natuur tussen Zeist en Veenendaal. Daar, tussen de bossen in Maarsbergen, woonden haar grootouders en als kind ging ze vaak bij hen op bezoek en maakten ze lange wandelingen. Haar opa en oma moedigden haar aan om vragen te stellen over de planten en mossen die ze tegenkwamen, en het huis van haar grootouders stond vol met keurig opgepoetste mineralen: natuurschatten die ze tijdens vakanties verzamelden en meenamen. ‘Door hoe zij spraken nam ik hun verwondering over van de schoonheid van de natuur.’
De bezorgdheid over klimaatverandering ontstond al vroeg. Na een profielwerkstuk op het vwo over verantwoord maatschappelijk ondernemen studeerde ze Future Planet Studies aan de UvA. Aanvankelijk dacht ze dat ze het systeem van binnenuit kon veranderen en haar oog viel op de bankensector. Ze ging werken op het hoofdkantoor van de Triodos Bank en ze kaderde vraagstukken voor relatiemanagers om ze toegankelijker te maken. Een voorbeeld daarvan was de stijgende kosten voor boeren en hoe de grondprijs gedekt kon worden door landbouwbedrijven. Toch twijfelde ze of ze daar op de juiste plek zat. Ze merkte dat kritiek op het bankensysteem voor veel economen not done was en de structuur van het verstrekken van geld een verandering in het milieubeleid in de weg staat.
Heb je het idee dat een bank zoals de Triodos Bank zich groener voordoet dan de bank in werkelijkheid is?
“Nee, ze doen zich niet groen voor, maar zijn een echte groene bank. De Triodos Bank, maar ook ASN Bank, heeftniet als doorslaggevende doel om haar winstgevendheid te maximaliseren. Toen ik net begon bij de Triodos Bank werd de vraag af en toe gesteld of Triodos aan greenwashing doet. Dat verraste me, want deze bank neemt meer criteria mee in haar overweging om wel of niet een lening te verstrekken dan andere banken. Eén daarvan is dat de Triodos Bank nooit projecten van de fossiele industrie financiert.
Wel is het zo dat 93 procent van het gecreëerd geld in de Europese Unie leningen zijn en dat geld wordt alleen besteed aan winstgevende projecten. Projecten die bijvoorbeeld uitsluitend op verbetering van het milieu of natuur zijn gericht komen daardoor niet in aanmerking voor deze geldstroom en in die zin is geld gepolitiseerd.”
Naast je onderzoek ben je al jaren betrokken bij XR. Wat trok je aan in dat activisme?
“Ik had besloten om te stoppen bij de Triodos Bank en me op onderzoek te richten. Een jaar later wees een vriend mij op de oprichting van XR in Engeland in 2018. Met name de intentie van XR sprak me aan: ze wilden geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid toepassen om de regering te dwingen actie te ondernemen tegen de klimaatcrisis. Dat uitgangspunt brengt op een ontroerende manier verschillende mensen samen, zowel in Engeland als hier in Nederland. Sommigen zijn helemaal gefocust op cijfers, anderen durven als eerste de straat op te gaan voor een blokkade, en weer anderen maken deel uit van het support-team dat psychologische en juridische ondersteuning biedt. Door de gedeelde urgentie blijven mensen samenwerken, ook als er verschillen van inzicht zijn, waar dat normaal eerder tot breuken zou leiden.
Een ander kenmerk van XR is dat we tegen dominant leiderschap zijn. Natuurlijk is het nodig dat iemand informeel wat macht neemt, bijvoorbeeld als een zogenaamde vingerleider (iemand die tijdens een demonstratie een subgroep van ongeveer vijftig personen leidt, red.), maar er is altijd een systeem om die macht af te bouwen.”
Toen ik deelnam aan de bezetting van de A12 van XR, ervoer ik een bepaalde vorm van opluchting. Ervaar jij dat ook?
“Ik ervaar opluchting omdat het activisme me onder andere handelingsperspectief geeft. Als je op de A12 staat dan ben je een met een grote groep mensen waarvan je weet dat ze ook de urgentie van de klimaatcrisis inzien en dat ze erkennen dat disruptie nodig is voor een houdbare planeet.
Vaak wordt mij gevraagd om nogmaals uit te leggen hoe slecht de situatie is waar we ons in bevinden, en hoewel ik dat graag wil doen, is het ook vermoeiend. Bij XR hoef ik mezelf niet uit te leggen. Activist zijn betekent een minderheidspositie innemen, maar in het klimaatdebat is niets doen, wat de meerderheid doet, niet neutraal. De klimaatcrisis raakt ons allemaal, maar toch lijkt niet iedereen dezelfde urgentie te voelen.
Als ik voor mezelf spreek, vind ik het moreel verwerpelijk om niets te doen in het licht van klimaatverandering, omdat elke 0,1 graad opwarming die we nu veroorzaken, 140 tot 180 miljoen extra mensenlevens in gevaar brengt. In Nederland kun je in ieder geval als wit persoon relatief veilig demonstreren en met die rechten komen plichten. Bovendien is het gevaar niet alleen ver weg. Ik zeg weleens: hoop is voor kinderen, actie is voor volwassenen, maar omdat zoveel volwassenen zich als kinderen gedragen, moeten kinderen lijden.”
Voor sommigen, naar mijn idee voornamelijk ouderen, komt het activisme van XR gewelddadig over. Eerlijk gezegd vraag ik me ook af of het nodig is om een openbare weg te bezetten en of je een slot van een hek op Schiphol mag doorknippen. Denk jij dat XR door dergelijke acties oproept tot geweld?
“Nee, wij zijn geweldloos. Ik vind een slot doorknippen geen geweld, het is hoogstens vandalisme. Een actie van XR zal nooit oproepen tot geweld tegen mensen. Als je deelneemt aan een XR-actie, vragen we je om je te houden aan de principes en waarden die we hebben opgesteld. Eén van de kernwaarden is geweldloze communicatie.
We plegen wel burgerlijke ongehoorzaamheid, maar dat is op een vreedzame wijze het subtiel overtreden van de wet en in het algemeen belang. Ook aanvaarden we de consequenties en accepteren we een straf die wordt opgelegd.”
Zijn de acties van XR subtiel te noemen?
“Wel zoals de rechterlijke macht erover oordeelt. Subtiel betekent dat het een kleine wetsovertreding is. Waarvoor we worden aangehouden is het lichtste vergrijp dat mogelijk is, namelijk het verstoren van de openbare orde. In de strafzaken die tot een veroordeling hebben geleid heeft de rechter telkens geoordeeld: schuld zonder straf. De enige keer dat er wel een straf werd opgelegd, een taakstraf, wordt nu in hoger beroep behandeld.”
Wat zou je zeggen tegen mensen die XR-acties gewelddadig blijven noemen?
“De Hoge Raad heeft in het Urgenda-arrest geoordeeld dat de overheid zich niet voldoende inspant om de mensenrechten te beschermen en de overheid doet dat nog steeds niet. Ik denk dat de focus moet liggen op het geweld dat de overheid pleegt. Zo heeft de overheid na het arrest een nieuwe licentie voor gaswinning in de Waddenzee afgegeven. Het is veel relevanter om aan hen de vraag te stellen of geweld wordt gebruikt en niet aan activisten. In ieder geval brengt de overheid het leven in de zee in gevaar en maakt de regering het daarmee ook nog eens onmogelijk dat we ons beperken tot de maximale opwarming van anderhalve graad.
Ten opzichte van het nalaten van de grondwettelijke zorgplicht van de overheid om haar burgers te beschermen, wordt de disruptie van bijvoorbeeld de A12 door de rechter als proportioneel gezien.”
Denk jij dat onze generatie op een andere manier naar klimaatactivisme kijkt dan oudere generaties?
‘Zo simpel is dat niet. Er is iemand bij XR die 93 is. Ook mijn vader is laatst voor het eerst meegegaan. Wel is het zo dat er al 25 jaar wordt onderhandeld over klimaatdiplomatie, maar de CO2-uitstoot stijgt nog steeds.
Misschien denken sommige ouderen dat het hun minder aangaat, maar in 2022 waren er 61 duizend hittedoden in Europa waarvan de meeste ouderen. Ook dreigt in Nederland al in 2030 een watertekort. Velen van hen zullen dat meemaken. Eigenlijk maken ze het nu al mee: vorig jaar hebben drinkwaterbedrijven de watervoorziening naar bepaalde bedrijven stopgezet omdat er niet genoeg drinkwater was. Zelf doe ik boodschappen bij Ekoplaza, vorige zomer hing daar een briefje bij de bloemkool met ‘excuses: door de kleine temperatuurverschillen tussen dag en nacht maken ze veel blad aan en weinig kool’. En de gevolgen voor onder andere drinkwater- en voedselzekerheid worden alleen maar groter.”
Dit artikel verscheen eerder in Tijd&Taak, september 2023