De grote boze wolf
In al het nieuwsgeweld sneeuwde het wellicht een beetje onder afgelopen week: Op de Utrechtse Heuvelrug hebben jagers een wolf doodgeschoten, het gaat mogelijk om probleemwolf Bram. De wolf blijft ons bezig houden en dat is niet zo gek ook. Op de Veluwe werden begin september 116 wolven geteld: de grootste wolvendichtheid ter wereld, in een van de dichtstbevolkte landen ter wereld. Hoe kunnen we samenleven met zo’n groeiende groep roofdieren?
In maart 2015 werd voor het eerst sinds lange tijd een wolf in Nederland gezien. Daarvoor werd de laatste wolf in Nederland waarschijnlijk in 1868 in zuid Limburg gedood. Elders in Europa verging het de wolf niet veel beter, maar strikte bescherming zorgde vanaf 1982 voor een geleidelijke ommekeer. Vanaf 2015 liepen er af en toe jonge wolven vanuit Duitsland onze grens over en in 2019 werden er voor het eerst in 150 jaar welpen geboren op de Veluwe. Op dit moment leven er dertien wolvenroedels en een aantal solitaire wolven in ons land.
Wolven hebben een duidelijke positieve invloed op de natuur en het landschap. Herten gedragen zich anders; ze zijn alerter en verplaatsen zich sneller, wat het graasgedrag verandert. Dat biedt bijvoorbeeld groeikansen voor jonge bomen. Ook aaseters profiteren. Raven, vossen, rode wouwen, zeearenden en aaskevers eten graag van de prooiresten die wolven achterlaten.
Maar als wolven in contact komen met mensen kunnen er problemen ontstaan. De meest bekende zijn een aantal incidenten waarin mensen zijn gebeten, maar veruit het meest voorkomende probleem is aanvallen op vee. Als een wolf meerdere zwakke of niet-beschermde prooidieren tegenkomt (vaak schapen), die niet kunnen vluchten, kunnen ze tientallen dieren in een keer aanvallen. Steeds meer agrariërs nemen daarom wolfwerende maatregelen. De ondersteuning hierin vanuit de overheid is volgens veel experts alleen veel te beperkt. Een deel van de agrariërs willen ook uit principe geen maatregelen nemen. Zij vinden dat de mens boven de wolf staat, en dat de wolf weg moet uit Nederland. Maatregelen nemen betekent accepteren dat de wolf er is.
De angst voor de wolf is niet helemaal ongegrond. In april is een hardloopster op de Hoge Veluwe gebeten, in mei een vrouw op landgoed Den Treek in Woudenberg en in juli is een 6-jarige jongen gebeten op de Utrechtse Heuvelrug. Naar aanleiding van deze incidenten is bepaald dat deze wolven mogen worden afgeschoten. Dat mag niet zomaar. De wolf mag alleen in “uitzonderlijke omstandigheden” worden gevangen of gedood, als er geen andere bevredigende oplossing bestaat en als dit geen negatieve gevolgen voor de soort heeft. Dierenrechtenorganisaties protesteren dan ook tegen de afschotvergunningen.
De onrust die ontstaan is door de aanwezigheid van de wolf is niet alleen te verklaren door een aantal incidenten. Ongeveer tegelijkertijd met de wolf kwam ook de goudjakhals terug in Nederland. De reactie daarop is toch van een heel andere orde. In Nederland is de Provincie verantwoordelijk voor wolven, meestal niet de meest poëtische bestuurslaag. Maar zelfs hier, in het provinciaal wolvenplan, wordt op de eerste pagina opgemerkt: “Ervaring in binnen- en buitenland leert dat er vrijwel geen diersoort is die via de (sociale)media keer op keer zulke vette koppen haalt en blijft halen. Dat is logisch: de wolf heeft een grote mythische betekenis. Deze is lang niet altijd gebaseerd op feiten maar verklaard wel veel emoties.”
Zoals ook Marjan Slob, denker des Vaderland, eerder in de Groene Amsterdammer schreef: “We zijn als het ware te bang voor de wolf, er is een surplus aan angst. En dat overschot leert ons meer over onszelf dan over de wolf.” Want hoewel er meer wilde dieren in Nederland zijn, is er eigenlijk maar een die echt gevaarlijk voelt. En dat is de wolf. De wolf is óns wilde dier, en alleen al het besef dat er wolven in ons land zijn, doet van alles met ons gemoed. Dus ja, natuurlijk fascineert dat dier ons, en spookt hij al eeuwen rond in onze verbeelding.
Wacht ons nu allemaal hetzelfde lot als Roodkapje, afhankelijk van een dappere jager die ons komt redden? Volgens het wolvenmeldpunt is het niet zo spannend wat ze langs zien komen. We moeten incidenten niet bagatelliseren, maar ze worden nu zo uitvergroot dat er nog maar één beeld overblijft: een monster dat vanuit het donker loert en wacht op de kans om aan te vallen. Terwijl wat we het meest onderschatten is dat we ons als mensen slecht gedragen: We beschermen ons vee niet, voeren wolven en lopen over ecoducten of andere afgesloten natuur heen. In 2025 waren hadden landeigenaren bij 86 procent van alle aanvallen op vee niet voldoende maatregelen getroffen om schade door wolven te voorkomen. Onnatuurlijk wolvengedrag komt vrijwel altijd omdat welpjes door mensen zijn gevoerd. Dat leidt tot gevaarlijk gedrag, zoals het opzoeken van mensen en dat moet je later corrigeren. Maar als wij ons niet met de wolf bemoeien, bemoeit hij zich niet met ons.
De wolf is niet heilig, samenleven is altijd, ook met de wolf, een compromis. Er is, net als bij andere faunaschade, een logische escalatieladder: proberen te weren en te verjagen, als dat niet lukt zenderen en bang maken met een paintballgeweer. Maar we moeten ook realistisch zijn. We hebben nou eenmaal geen ruimte om probleemwolven hun gang te laten gaan. Soms is afschot, helaas, de enige optie. Als er probleemgedrag ontstaat wil je meteen kunnen ingrijpen.
Het valt niet te ontkennen dat de terugkomst van de wolf reële problemen met zich meebrengt. Wolven hebben schapen gedood en er zijn mensen gebeten. Het dringende advies om niet met jonge kinderen of honden de bosgebieden van de Utrechtse Heuvelrug in te gaan mogen we echt wel een probleem vinden. Dus ja, er zal wolvenbeleid moeten komen dat verwachtingen helder maakt, voorziet in compensaties voor mensen die serieuze schade lijden door het beest, en zorgt dat wolf en mens elkaar beter kunnen ontlopen. En als we onszelf beter hebben opgevoed, zullen de meeste wolven van ons geen last hebben, en wij niet van hen, behalve misschien in sprookjes en fantasieën.
Door Lianne Schuuring, ambtelijk secretaris van de Banning Vereniging en Statenlid voor de PvdA Limburg